سه متغیر اصلی در مطالعه جامعه شناختی پدیده دولت در دنیای اسلام دخیل اند. وحی (دین و حیاتی) سنن قبیلگی و عناصر خارجی مطالعه ساخت قدرت در دوره های مختلف تاریخی دنیای اسلام بیانگر این است که در هر دوره ای یک عامل تعیین کننده و بقیه حاشیه ای بوده اند در یک مطالعه بومی و بر حسب تعیین کنندگی هر یک از سه متغیرمذکورچهار نوع دولت در تاریخ سیاسی دنیای اسلام قابل شناسایی است 1- الگوی دولت قرآنی 2- الگوی دولت خلیفگی 3- الگوی دولت علی البدل یا حاشیه ای 4- الگوی دولت مدرن پیچیدگی ساخت دولت در دنیای اسلام مانع از مطالعه منسجم و دقیق این پدیده می شود این مطالعه با رویکردی بومی درصدد حل این معضل است .
)