تنبیه الامه وتنزیه المله چنانچه خود کتاب می گوید‘ «تنبیه امت به ضروریات شریعت و تنزیه ملت از زندقه و الحاد وبدعت (یعنی استبداد) است» نویسنده کتاب ‘ مجتهدی اصولی‘ فیلسوفی توانا‘ و یک رجل سیاسی حساس به مسائل زمان خود می باشد و تنبیه الامه در جای جای سطور خود هریک از ابعاد مزبور و جنبه های دیگری از شخصیت نویسنده را بازگو می کند. اما در بحث از تنبیه الامه ‘ قبل از هر چیز یک نکته باید در نظر گرفته شود و آن اینکه میزای نائینی درکتاب خود به کدامیک از سه طریق ذیل نزدیکتر است:
اول: بیان دمکراسی اسلامی در قالب یک نظام؟ژ
دوم: بیان اشتراکات و تلفیقات بین اسلام و دمکراسی
سوم: بیان نظریه سیاسی شیعه در ارزیابی دمکراسی
پاسخ دقیق به این پرسش‘ تنها با بیان دقیق و تحقیق عمیق درکتاب میرزای نائینی امکان پذیراست و اگر محقق علوم سیاسی ‘ کتاب را با هر یک از این سه دیدگاه وملاک بخواند‘ دریافت دقیق تر و صحیح تر ی به دست می آورد. به هر حال پاسخ هر چه باشد‘ این نکته مورد اتفاق هر سه دیدگاه خواهد بود که نائینی در نظریه سیاسی خود مفاهیم شیعی را با دمکراسی د رمحدوده شوری ‘ امور حسبیه ‘ قوانین منصوص وغیر منصوص و مباحث کلیدی دیگر‘ بررسی کرده و در آنها قابل تلفیق می داند و عکس آن را غیر قابل قبول اعلان می کند‘ به عبارت دیگر معتقد است که نظریه شیعه در هیچ زمان ومکان و تحت هیچ شرایطی با استبداد قابل جمع نیست و روح کتاب تنبیه الامه بر پایه این محور می چرخد.
)